Tuzların Özellikleri ve Kullanım Alanları Nelerdir?

Görsel 3.4.1ʼde ki Salar de Uyuni (Salar de Uyuni) Gölü, 10 milyar tona yakın tuz rezervi ve 11 bin km² alanıyla dünyanın en büyük tuz gölüdür.

Göl, tuz üretiminin yanı sıra turistik bölge olarak da kullanılmaktadır. Gölde bir ada ve tuzdan yapılmış otel bulunmaktadır. Doğada çeşitli şekillerde bulunan tuz vücut için oldukça önemlidir. Canlıların temel bileşenleri arasında karbonhidratlar, yağlar, proteinlerin yanı sıra su, asitler, bazlar, mineraller ve tuzlar bulunur.

Mineraller vücutta kendi kendine oluşturulamayan, besinler yoluyla alınan inorganik tuzlardır. Sağlıklı yaşam için minerallere ihtiyaç vardır. Vücut için gerekli olan kalsiyum, sodyum, klorür, magnezyum gibi iyonlar besinlerdeki tuzlardan ve minerallerden sağlanır. Tuzlar vücut için önemli olduğu gibi günlük yaşamda ve endüstride çok kullanılan iyonik bileşiklerdir. Asitlerin bazlarla tepkimelerinde, bazın suda çözünmesiyle oluşan pozitif yüklü iyonlar ile asidin suda çözünmesi sonucunda oluşan negatif yüklü iyonların birleşmesiyle tuz oluşur.

Tuzlar asit-baz tepkimeleri dışında metallerin asit ya da bazlarla verdiği tepkimeler sonucunda da oluşur. Sodyum klorür, sodyum karbonat, sodyum bikarbonat, kalsiyum karbonat ve amonyum klorür, tuzlara örnek verilebilir.

Tuzların Genel Özellikleri

• İyonik yapılı bileşiklerdir ve en küçük yapıları birim hücrelerdir.
• Oda koşullarında genellikle katı hâlde bulunur.
• Katı hâlde, tuz iyonları belli yerleşim düzeni içinde bir araya gelerek kristal yapıyı oluşturur ve farklı renklerde olabilir
• Saf maddelerdir.
• Erime ve kaynama noktaları yüksektir.
• Tuzların sulu çözeltileri nötr, asidik veya bazik özellik gösterebilir. Bu nedenle turnusol kâğıdına etkileri farklıdır.
• Katı hâlde elektrik akımını iletmezler. Sulu çözeltileri ya da sıvı hâlleri elektrik akımını iletir.
• Suda az ya da çok çözünerek iyonlarına ayrılır.

Sodyum Klorür

Kimyasal Formülü: NaCl
Sistematik ve Yaygın Adı: Sodyum klorür, yemek tuzu.
Doğada Bulunuşu: Sodyum klorür doğada katı veya çözünmüş hâlde bulunabilir. Sodyum klorür, kaya tuzunda katı hâlde, denizlerde,
göllerde, tuzlu su kaynaklarında çözünmüş hâldedir.
Özellikleri: Sodyum klorür suda kolaylıkla çözünen ve sulu çözeltisi elektrik akımını ileten, beyaz, kristal yapılı bir bileşiktir. Kokusuzdur,
kendine has tadı vardır. Sodyum klorürde her Na+ iyonu 6 adet Cl- iyonu tarafından, her Cl- iyonu da 6 adet Na+ iyonu tarafından çekilir.
Böylece birim hücreler oluşur.

Kullanım Alanları

• Canlılarda birçok vücut işlevinin yerine getirilmesinde kullanılır. Örneğin sinir ve kas hücrelerinin işlevlerini yerine getirmede ve vücudun su dengesinin sürdürülebilmesinde önemli görevleri vardır.
• İnsanlarda sindirim sıvısının önemli parçası olan hidroklorik asit için klor sağlayarak sindirime yardımcı olur.
• Vücut için önemli bir elektrolit kaynağıdır.

Vücut sisteminin dışında,

• Gıdaları tatlandırmada,
• Etlerin ve gıdaların korunmasında,
• Cam, seramik, kağıt, tekstil boyaları ve sabun yapımında,
• Kışın yollarda oluşan buzları eritmede,
• Kimya endüstrisinde, bazı kimyasal maddelerin üretiminde ham madde olarak,
• Tıp ve eczacılıkta kullanılır.

Sodyum Karbonat

Kimyasal Formülü: Na2CO3
Sistematik ve Yaygın Adı: Sodyum karbonat, soda külü, çamaşır sodası.
Doğada Bulunuşu: Beyazımsı renkte, şeffaf kristal şeklindedir.
Özellikleri: Suda iyi çözünür. Beyaz, kokusuz bir tozdur. Bazik özellik gösterir. Nem çekici özelliğe sahiptir. Endüstride kullanılan önemli kimyasallardandır.

Kullanım alanları

• Doğal temizlik malzemesidir. Sodyum karbonatın su ile seyreltilmesi ile çamaşır sodası olarak bilinen sodyum karbonat dekahidrat (Na2CO3.10H2O) bileşiği elde edilir (tepkime 100-120 oC ve vakumlu ortamda oluşur). Sudaki sertlik yapan iyonları karbonat hâlinde çöktürür ve ortamdan uzaklaşmasını sağlayarak suyu yumuşatır. Kireç önleyici deterjanlarda katkı maddesi olarak kullanılır.

Bundan başka,

• Cam üretiminde ana bileşenlerden biri olarak,
• Kimya endüstrisinde çeşitli kimyasalların üretiminde,
• Kâğıt yapımında,
• Su sertliğini gidermede,
• Sabun ve deterjan yapımında,
• Fotoğrafçılıkta,
• Tıpta bazı ilaçların yapısında kullanılır.

Sodyum Bikarbonat

Kimyasal Formülü: NaHCO3
Sistematik ve Yaygın Adı: Sodyum bikarbonat, yemek sodası
Doğada Bulunuşu: Diğer sodyum tuzları ile birlikte kalker taşları hâlinde veya deniz tuzları içinde bulunur. Beyaz renkli ve katı hâldedir.
Özellikleri: Suda çözünen, beyaz granüllü bir tozdur. Sodyum bileşikleri arasında en düşük bazlık değerine sahip olan maddelerden biridir. Antiasit özelliği gösterir. Sodyum bikarbonat çözeltileri, pH değişimlerini hafifletme etkisine sahiptir. Sodyum bikarbonat çoğunlukla sodyum karbonattan elde edilir.

Kullanım Alanları

• Sodyum bikarbonat ısıtıldığında karbon dioksit açığa çıkardığı için kabartma tozu olarak kullanılır. Olayın kimyasal denklemi aşağıdaki gibi gerçekleşir.

• İçeceklerde asitlik düzenleyici olarak,
• Temizlik malzemelerinde ve koku giderici olarak,
• Kimya endüstrisinde,
• Kâğıt üretiminde,
• Yangın söndürücülerde,
• Su ve atık su arıtımında suyun yumuşatılması amacıyla suya sertlik veren Ca2+ ve Mg2+ iyonlarını çöktürmede,
• Böcek sokmalarında kaşıntı ve kabarmayı azaltmak için,
• Mide yanmasını gidermede kullanılır.

Kalsiyum Kabonat

Kimyasal Formülü: CaCO3
Sistematik ve Yaygın Adı: Kalsiyum karbonat, kireç taşı
Doğada Bulunuşu: Kayaçlarda ve deniz kabuklularının kabuğunda bulunur. Kireç taşı, mermer ve tebeşir olmak üzere üç formu vardır.
Özellikleri: Suda çözünürlüğü oldukça azdır. Kalsiyum karbonat biyolojik olarak oldukça zararlı bir bileşiktir. Ağız yolu ile kesinlikle alınmamalı, deri ve göze temas ettirilmemelidir.

Kullanım Alanları

• Boya, yapıştırıcı, dolgu macunu ve yüzey kaplama yapımında,
• İnşaat endüstrisinde; çimento, beton, kireç, sıva, asfalt yapımında,
• Çevreye salınan zararlı kükürt gazlarının tutulmasında,
• Tebeşir yapımında,
• Cam ve seramik yapımında,
• Plastik ve kompozit üretiminde,
• Tarımda aşırı asitli toprakların pH’ının düzenlenmesinde,
• Gıda sektöründe,
• İlaç endüstrisinde kullanılır.

Amonyum Klorür

Kimyasal Formülü: NH4CI
Sistematik ve Yaygın Adı: Amonyum klorür, nişadır (Görsel 3.4.8).
Doğada Bulunuşu: Volkanik bölgelerde oluşan kayaçların yapısında bulunur.
Özellikleri: Suda iyi çözünen, inorganik, sulu çözeltisi asidik, beyaz ve kokusuz bir tuzdur.

Kullanım Alanları

• Bakır yüzeylerin kalay kaplama aşamasında,
• Galvaniz ve lehimlenecek metallerin yüzeylerini temizlemede,
• Gıda endüstrisinde,
• Gübre yapımında,
• Şampuan, duş jeli, saç kremi, bulaşık deterjanı, banyo yağları ve tuzlarında,
• Balgam söktürücü özelliğinden dolayı soğuk algınlığı ilaçlarında,
• Veterinerlikte,
• Kuru hücrelerde (pil) elektrolit olarak kullanılır.